Prawa i obowiązki więźniów

Więzienie jest miejscem, do którego skazaniec trafia na kilka, kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat w zależności od popełnionego przestępstwa. Przystosowanie się zarówno do panujących warunków więziennych, jak również odbywających tam swoje wyroki, osadzonych i funkcjonariuszy nie jest łatwe. Pomimo, że człowiek jest istotą stadną, to jednak obcowanie w towarzystwie recydywistów, gwałcicieli, pedofilów czy osób chorych psychicznie niejednokrotnie napawa strachem. O ile niepisaną zasadą jest unikanie konfliktów z personelem więziennym, o tyle „reguła” ta zazwyczaj nie obowiązuje w społeczności skazańców. W praktycznie każdym więzieniu obowiązuje hierarchia ważności – silniejsi wypierają słabszych, są wobec nich agresywni tym samym rozładowując napięcie tudzież niewykorzystane pokłady negatywnej energii. Pomimo, że konflikty z funkcjonariuszami nie należą do zjawisk częstych, niemniej jednak nie wyklucza to wzajemnej wrogości. Potocznie zwani „klawisze” bardzo często traktują skazanych, jako ludzi gorszych – niższy gatunek, który musi się podporządkować ich „rządom”. Oczywiście nie można tutaj generalizować, bowiem inaczej będzie traktowany wieloletni morderca czy gwałciciel, a inaczej drobny złodziejaszek, czy osoba, która nie wywiązała się z obowiązku alimentacyjnego. Dlatego też między innymi władze więzień zwracają uwagę, aby np. nie osadzić w jednej celi więźnia szczególnie niebezpiecznego i agresywnego wraz z nieszkodliwym dla ogółu alkoholikiem. Przystosowanie więźnia do warunków więziennych zazwyczaj przybiera różne formy; może to być całkowite odcięcie się od otoczenia, zadomowienie czy też szybkie przyswojenie panujących reguł. Niemniej każdy osadzony powinien być świadomy swoich praw i obowiązków, które wynikają z Kodeksu karnego wykonawczego – Dz. U. z dnia 5 sierpnia 1997 r. Obiegowa opinia głosi, że osoby odbywające wyrok nie mają żadnych praw – wręcz przeciwnie, przysługuje im ich cała masa, wśród których na szczególną uwagę zasługują m.in.: prawo do zachowania dobrego zdrowia, zapewniania godnych warunków bytowych, pożywienia i wydzielonych pomieszczeń, w których znajdzie niezbędną opiekę lekarską, prawo do utrzymywania więzi rodzinnych, prawo do wolności wyznaniowej, prawo do kształcenia się, prawo do korzystania np. z telewizji i radia, prawo do komunikowania się ze swoim adwokatem, prawo do składania skarg i wniosków, prawo do prowadzenia korespondencji, prawo do dysponowania środkami pieniężnymi. Oprócz szeregu przysługujących praw więźniowie mają również odgórnie narzucone obowiązki, z których muszą się sumiennie wywiązywać, albowiem w razie nieprzestrzegania obowiązujących zasad stosowane są środki mające na celu wyegzekwowanie posłuszeństwa (np. umieszczenie w odosobnionej celi zwanej izolatką). Do obowiązków więźnia zaliczamy: obowiązek poprawnego zachowania się, obowiązek przestrzegania higieny osobistej przy jednocześnie zachowanej czystości pomieszczeń, w których przebywa (cela), obowiązek poddania się przewidzianym przepisami badaniom, zabiegom lekarskim, leczeniu i rehabilitacji, obowiązek wykonywania pracy (np. prace porządkowe), obowiązek dbałości m.in. o mienie zakładu karnego, obowiązek poddania się przeprowadzanej czynności kontroli osobistej.

Nagrody

Zakład karny pomimo, że jest miejscem, w którym skazańcy odbywają wyroki, oferuje więźniom także szereg nagród, które przyznawane są za wzorowe zachowanie i traktowane, jako swoista zachęta do dalszego nienagannego sprawowania. Zazwyczaj nagrodami są: dodatkowe widzenia, zwolnienie warunkowe, widzenia bez osoby nadzorującej, zatarcie kar dyscyplinarnych, nagrody rzeczowe lub pieniężne, podwyższenie wynagrodzenia (maksymalnie na okres 3 miesięcy), zezwolenie na opuszczenie zakładu karnego (maksymalnie na okres 14 dni).